کسی نمی داند نام آن چیست یا چرا آنجا بر نوک یک صخره بلند بنا شده است، جایی که هیچ منبع آبی در اطرافش نیست. حتی مشخص نیست چه کسی دستور ساختن آن را داده است. در هیچ متن عربی یا بازمانده از قرون وسطای مسیحی نیز هیچ جا اشاره ای به آن نشده است. بنایی که یک قلعه مستحکم با دیوارهایی بلند است و روزگاری ۳ هزار نفر را در خود جا داده بوده است. جمعیتی که با معیارهای قرن دهم میلادی به هیچ وجه اندک نیست. حالا ریکاردو ایزکیردو استاد دانشگاه کاستیا لامانچا درباره این قلعه در موزه باستانشانسی ملی اسپانیا صحبت کرده است تا آخرین یافته ها درباره تاریخ این مجموعه را که شهری اسلامی ساخته شده در ناوالمورخو (تولدو) است بیان کند. به ویژه درباره معمای مدال کشف شده در این مکان که ۶۵۰۰ کیلومتر را طی کرده و از امپراطوری ساسانی به درون خاک اسپانیا رسیده است.

کارشناسان از سال ۱۹۷۵ در سایت تاریخی واسکوس (قلعه مذکور) مشغول حفاری و پژوهش بوده اند و در این فاصله موفق شده اند ارگ، تعدادی از دیوارها و نیز دو دروازه بزرگ به همراه هفت در کوچکتر را در این دیوارها شناسایی و آشکار کنند. برخی خانه های آن دوره نیز حالا در معرض دید است. بیرون از دیوارها نیز دو گورستان کشف شده که حاوی قطعات زیادی استخوان انسانی است. در حدود صد سال، ساکنان ۶۰۰ خانه داخل قلعه را در این دو گورستان دفن می کرده اند. باستانشانسان همچنین اشیاء متعددی را که بازمانده ساکنان شهر است یافته اند: لولا ، قفل حلقوی ، کلید ، سنجاق ، پیچ و مهره ، قاشق ، چاقو ، کاسه ، بشقاب ، ظروف ، کوزه ، لامپ ، سوزن استخوان ، دکمه ، تیغه سلمانی ، فلوت ... .

وضعیت مالی ساکنان شهر چندان به سامان نبوده است. این را از روی تعداد زیاد سکه های دو نیم شده یا تقسیم شده که در آن دوره رایج بوده است فهمیده اند. ارزش این قطعات با ابزار اندازه گیری وزنی مشخص می شده است که این ابزار نیز جزو اکتشافات اخیر در این سایت بوده است. این سایت در سال ۱۹۳۱ به عنوان اثر تاریخی و مجموعه ای برای گردشگری اعلام شد اما روشن است که حجم زیادی از پرسش های بی پاسخ و معما در آن باقی مانده است. استاد دانشگاه کاستیا لامانچا می گوید این شهر در ابتدای خلافت بنی امیه در قرن نهم میلادی به تدریج ساخته شد آن هم درست در مرز آن زمان میان سرزمین های مسیحی نشین و اندلس. گویی دیواری میان این دو فرهنگ کشیده بود. این شهر با ارتفاع ۴۳۰ متر بالاتر از سطح دریا در احاطه جنگل های بلوط، زیتون وحشی بود.

کارشناسان عقیده دارند ساخت این شهر-قلعه یک دلیل استراتژیک داشته است: محافظت و جلوگیری از حمله مسیحیان به درون امارات اندلس. در دوره عبدالرحمان سوم یک مرز دفاعی مستحکم موسوم به «خط تاخو» دو سرزمین را از یکدیگر جدا می کرد. جایی که این شهر ساخته شده در واقع پوشش دادن یکی از حفره هایی است که سپاه مسیحی از آنجا می توانسته وارد اندلس شود. نظریه دیگر این است که ساخت قلعه برای دفاع در برابر قبایل وحشی ای بوده که دشمن بنی امیه محسوب می شده اند. نظریه سومی نیز وجود دارد که می گوید در ۱۵ کیلومتری این قلعه در کوه های خائنیا معادن طلا و نقره از زمان رومی ها کشف شده بوده است. نقشه های ثبت شده از دوره فیلیپ دوم (۱۵۷۶) نشان می دهد راه هایی میان قلعه و این معادن کشیده شده بوده است. همچنین کشف برخی جواهرات و اشیای فلزی در شهر نیز این نظریه را تقویت می کند.

کشف یک مدال ستاره ای شکل به قطر ۱۰ سانتیمتر که به احتمال زیاد مربوط به امپراطوری ساسانی است در میان اشیاء کشف شده در این قلعه به ما کمک می کند پاسخ های جدیدی بیابیم. این قطعه فلزی (نقره ای) به یک شیئ احتمالا چوبی یا چرمی متصل بوده اما از آن جدا شده است. نوع کنده کاری و طراحی آن باعث می شود تقریبا مطمئن باشیم که از سمت آسیا و احتمالا از ایران آمده است. ایرانی ها متخصص ساختن اشیاء با نقره بوده اند و البته می دانیم در این دوره زمانی ایران توسط سپاه اسلام فتح شده بود. به این ترتیب شاید بی راه نباشد اگر فکر کنیم  مسلمانان یک متخصص ایرانی را به واسکوس آورده اند تا بتوانند بر معادن طلا و نقره تسلط کامل داشته باشند و تجهیزات لازم را برای بهره برداری از این فلزات بنا کنند. این شاید پاسخی باشد برای این پرسش که یک فرد ساسانی در قرن دهم میلادی در این شهر ساخته شده توسط مسلمانان چه می کرده است.

به نظر می رسد که کشف این مدال ما را به یافتن جواب برای سوال اصلی نیز نزدیک تر می کند: چرا این قلعه و این شهر را اینجا ساخته اند؟ پاسخ به احتمال زیاد همین مساله بهره برداری از معادن نقره و فلزات بوده است. و البته که بی شک کارکرد نظامی و دفاعی نیز داشته است و به همین دلیل جمعیت قابل توجهی را در خود اسکان داده بوده است.

این قلعه در قرن یازدهم توسط آلفونسوی ششم سقوط کرد. این پادشاه هیچ علاقه ای به شهر و قلعه نداشت و به همین دلیل آن را به حال خود رها کرد. سوالات بی پاسخ و معماهای مربوط به این شهر نیز از همین زمان آغاز شدند و تا امروز ادمه پیدا کرده اند.